Bàn thêm về năm nhuận của Dương lịch và Âm lịch

Lịch là hệ thống đo lường thời gian, vì nhu cầu của đời sống, bằng cách chia thời gian thành các khái niệm giờ ngày, tuần, năm, cách phân chia lịch chủ yếu dựa theo sự xuất hiện đều đặn của mặt trời và mặt trăng

Dân tộc đầu tiên căn cứ vào mặt trời để tính lịch phải nói đến người Ai Cập cổ đại. Cách đây hơn 5000 năm. Họ đã hình dung được mô hình năm có 365 ngày. Ngay trước khi xây dựng các kim tự tháp một công trình vĩ đại của nhân loại, họ đã sáng tạo nên loại lịch gồm 12 tháng, mỗi tháng có 30 ngày và 5 ngày thêm vào làm ngày lễ hội.

Người Ai Cập đã phát hiện ra rằng sao Sirius tức là sao (Thiên Cang) cứ mỗi năm chỉ một lần xuất hiện trên bầu trời lúc rạng đông theo hướng vuông góc với mặt trời mọc.

Ngày là khoảng thời gian bình quân cần thiết để trái đất quay quanh trục của nó một vòng, một năm lại dựa trên vòng quay của trái đất quanh mặt trời còn được gọi là năm mặt trời, năm nhiệt đới và năm mùa – Năm mặt trời gồm 365 ngày, 5 giờ, 48 phút và 45,4 giây.

Tuần, tiếng Latinh là Vicis, có nghĩa là “thay đổi” là khoảng thời gian 7 ngày dùng như một đơn vị để phân chia thời gian. Khái niệm tuần bắt nguồn từ người Do Thái cổ đã được nhắc đến trong Kinh thánh.

Việc phân chia tuần có 7 ngày bắt nguồn từ việc Thượng Đế sáng tạo vũ trụ trong 6 ngày và nghỉ vào ngày thứ 7. Thật ra việc phân chia này dựa vào một vài qui luật và hiện tượng trong tự nhiên, rất có thể đã tồn tại rất lâu trước sự hình thành của Kinh thánh.

Tháng là khoảng thời gian giữa hai mùa trăng tròn, và là khoảng thời gian cần thiết để mặt trăng quay quanh trái đất, đó là 29.5 ngày. Đây là cách tính toán của âm lịch, như vậy một năm của âm lịch chỉ có 354 ngày, ngắn hơn năm dương lịch là 11 ngày.

B.     NĂM NHUẬN CỦA DƯƠNG LỊCH

Kể từ ngày 1 tháng 1 đến mồng 1 tháng 1 năm sau gọi là một năm, thời gian của một năm gần tương đương với Tuế thực, những ngày của một năm phải là số nguyên cho nên 365 ngày là một năm. Như vậy mỗi năm còn thừa là: 5 giờ 48 phút 46 giây. Cứ 4 năm sau thì gần đủ 1 ngày.

Do đó: cứ 4 năm tăng thêm một ngày là ngày nhuận, năm có ngày này gọi là “năm nhuận”. Năm thường có 365 ngày, năm nhuận có 366 ngày.

Nhưng nhuận của 4 năm chỉ có 23 giờ 15 phút 4 giây một ngày nhuận có phần nhiều hơn. Vượt hẳn 44 phút 56 giây so với thực tế. Nhuận được 25 lần thì vượt 17 giờ 58 phút 24 giây, tức khoảng ¾ ngày. Cho nên cứ 100 năm lại thừa 1 ngày nhuận, đến 400 năm thì lại không thừa.

Nếu cứ 4 năm đặt một ngày nhuận thì đến 400 năm giảm 3 ngày nhuận thì ra lại được 2 giờ 53 phút 20 giây. Cần 8 lần 400 năm sau, tức là 3200 năm sau thì mới bắt đầu bổ sung sai lệch một ngày này.

Quỹ đạo trái đất theo hình bầu dục nên cách mặt trời có lúc gần lúc xa, mồng 1 tháng 1 khoảng cách ngắn nhất gọi là “điểm cận nhật”, mồng 2 tháng 7 khoảng cách xa nhất gọi là “điểm viễn nhật”.

Đầu một năm gọi là “Tuế thủ” hoặc “niên thủy” (nghĩa là đầu năm)

Dương lịch lấy điểm cận nhật làm đầu năm, đó là ngày mồng 1 tháng 1.

Cứ 4 năm có một năm nhuận của dương lịch (D.L). Muốn tính năm nhuận của “DL” thì ta lấy biểu số của năm đem chia cho 4 thì vừa đủ (không có số dư). Thì năm đó là năm nhuận của Dương lịch.

Ví dụ: năm 2012: 4 vừa tròn số là 504 không có số dư vậy năm 2012 là năm nhuận tháng 2 có 29 ngày. Những năm không nhuận tháng 2 chỉ có 28 ngày.

Riêng những năm tròn thế kỷ như: 1000, 1100, 1200, 1300, 1400, 1500, 1600… Ta lấy 2 số đầu chia hết cho 4 thì năm đó là năm nhuận của DL. Vậy chỉ có năm 1200 và 1600 (vì 12 và 16 chia hết cho 4) là năm nhuận mà thôi.

C.    NĂM NHUẬN CỦA ÂM LỊCH

Người Trung Quốc cổ đại cách đây hơn mấy ngàn năm đã có kiến thức đáng kinh ngạc về lịch. Theo văn bản cổ nhất ở Viễn Đông bàn đến lịch pháp là chương Nghiêu điển mở đầu Kinh thư, lịch Trung Quốc hàm ẩn một triết lý nhân sinh vô cùng sâu sắc. Ta biết quỹ đạo vận chuyển của mặt trời trên thiên cầu gọi là “Hoàng đạo”. Quỹ đạo vận chuyển của mặt trăng xung quanh trái đất gọi là “Bạch đạo”

Dùng mặt trăng để tính tháng thì rất tiện, vì tháng biểu hiện theo tuần trăng rất rõ ràng, nhưng dùng để tính năm thì lại không chính xác, thời tiết bị sai lệch vì cứ 3 năm lại có một tháng nhuận, 5 năm có 2 tháng nhuận trong 19 năm có 7 tháng nhuận. Như vậy chu kì của năm nhuận nảy sinh ra nhiều điều rắc rối. Vậy tính sao đây?

Căn cứ theo “Lục Thập Giáp Tý can chi” để tính lịch. Một chu kỳ từ Giáp Tý trở lại Giáp Tý gọi là một hoa giáp, mỗi hoa giáp gồm 60 năm, cứ 60 năm gọi là một nguyên, cứ 3 nguyên gọi là chính nguyên có (0 năm x 3 = 180 năm.)

Trong mỗi chính nguyên (180 năm) có 3 đơn nguyên là: Thượng nguyên, Trung nguyên, và Hạ nguyên. Mỗi đơn nguyên có 3 vận, mỗi vận là 20 năm.

Cứ 3 chính nguyên (180 năm x 3 = 540 năm) là một đại nguyên. Có chính nguyên đầu, chính nguyên giữa và chính nguyên cuối. Hiện tại chúng ta đang ở trong chính nguyên cuối cùng (từ năm 1864 Giáp Tý đến năm 2043 Quý Hợi)

Qua bảng thống kê: Trong chính nguyên (180 năm) có 67 năm nhuận ÂL, trong đó có 19 lần cách 2 năm có năm nhuận. Số còn lại cách 3 năm mới có năm nhuận.

Số năm nhuận ÂL được tính như sau:

Cứ 3 lần: cách 3 năm có năm nhuận.

Đến 1 lần: cách 2 năm có năm nhuận.

Rồi 2 lần: cách 3 năm có năm nhuận.

Đến 1 lần: cách 2 năm có năm nhuận.

Liên tục như vậy 6 lần: ( 3-2 ) Ở thượng nguyên và Trung nguyên.

Đến Hạ nguyên – nghịch đảo một lần: (2-3)

Rồi lại trở về 2 lần: ( 3-2 ) Cuối cùng cách 3 năm có năm nhuận 3 lần, rồi hết.

           Qua chính nguyên kế tiếp được tính y như chính nguyên trên.

* Muốn tính năm nào là năm nhuận của ÂL, ta lấy biểu số của năm Dương lịch đem chia cho 19 nếu vừa hết không có số dư hoặc số dư là 3, 6, 9, 11, 14 và 17 thì năm đó là năm nhuận của âm lịch. Ví dụ: năm 1919: 19 vừa hết không có số dư

          1993: 19 còn dư 17

          2014: 19 còn dư 14

          2020: 19 còn dư 6

          Vậy các năm trên là năm nhuận của âm lịch

Tháng giêng (01) không bao giờ có là tháng nhuận. Riêng tháng 9, 10, 11 trong chính nguyên có duy nhất 1 tháng nhuận mà đều nằm ở Hạ nguyên. Điểm khác biệt cơ bản giữa dương lịch và âm lịch là: Trong âm lịch tháng đủ có 30 ngày, tháng thiếu chỉ có 29 ngày.

(Còn tiếp)

Trương Vĩnh Khánh